Özet
Türkiye’de son yirmi yıldır sayısız örnekleriyle karşımıza çıkan yolsuzluk sorunu hem kurumsal yapıların işleyişinde kemikleşmiş, hem de gündelik hayatın akışında -gerek sosyal ilişkilerde, gerek bireylerin kurumlarla ilişkisinde- tamamen doğal karşılanır olmuştur. Oysa yolsuzluk sorunu ne Türkiye’nin son yirmi yılına özgü bir durumdur; ne de sadece Türkiye örneğinde yaşanan bir sorundur. Bu çalışmada yolsuzluk sorunu, küreselleşmeyle birlikte ortaya çıkan yolsuzluk karşıtı gelişmeler çerçevesinde incelenecektir. Bu çerçevenin ve dolayısıyla bu çalışmanın konuyla ilgili en önemli katkısı, sorunun görünen ve yaşanan unsurlarını sıralamanın, tanımlamanın ötesine geçerek, politika üretmeye yönelik alternatif bakış açıları geliştirmek ve kıyaslamalı bir inceleme sonucunda Türkiye için geçerliği olan kurumsal seçenekler üretmektir. Bunu yaparken konu ile ilgili akademik çalışmaların yanı sıra kurumsal veriler de önemli bir katkı olacaktır.
1. Yolsuzluğun Tanımı
Yolsuzluk üzerine bir inceleme yapabilmek için öncelikle sorunun kavramsal bir tanımını yapmak gerekir. Gerek Türkiye’de gerekse dünya literatüründe yapılan çalışmalarda konunun çeşitli yönlerini merkez alan farklı tanımlar ve bu tanımları gruplayan farklı sınıflandırmalar yapılmıştır (Heidenheimer et al. 1989:8–10). En önemli tanım kıstaslarından biri yolsuzluğun yasal boyutudur (Nye 1967, Theobald 1990, Scott 1972, Lowenstein 1985). Buna göre yolsuzluk; “seçime veya atamaya dayalı bir kamusal rolün resmi görevlerini özel durumlar için kullanma davranışıdır.” (Nye 1967: 416, Scott 1972: 4). Yolsuzluğun yasal yönü her zaman tanımın birinci kıstası olmasa da başka tanımlarda da etkin bir çerçeve yaratmak için kullanılmıştır (Theobald 1990:17, Heywood 1997:7). Yolsuzluğun bir başka yasal boyutu da toplumdaki güç dinamiklerinin yasaların oluşumu ve içeriği üzerindeki etkisi ile ilgilidir (Lowenstein 1985: 33). Bu açıdan bakıldığında, yolsuzluk her zaman yasadışı olmak zorunda değildir, yasaların hangi güç ilişkileri sonucunda ortaya çıktığına bağlı olarak yasallaştırılmış da olabilir.