Ücret, işçiler için çoğu zaman tek gelir kaynağıdır. Sosyal adalet ilkesinin gereği olarak ücretin sosyal bir boyut kazanmasının doğal bir sonucu olarak asgari ücret, işçinin emeği karşılığı alabileceği en düşük ücrettir.
Asgari ücretin saptanması konusunda Çalışma Bakanlığı yetkilidir. Çalışma Bakanlığınca Asgari Ücret Tespit Komisyonu[2] aracılığı ile asgari ücretler en geç iki senede bir saptanır(Mad. 33 f.1). Uygulamada asgari ücret, yılda bir veya iki kez, bazen de olağanüstü durumlarda daha kısa sürelerle belirlenebilmektedir. Asgari ücretin çok kısa süreler için belirlenmesinin başka bir deyişle asgari ücret miktarında bu kadar hızlı değişimin nedeni enflasyondur[3]. Ancak enflasyon oranlarının asgari ücret saptanırken ne kadar dikkate alındığı tartışmalıdır. Nitekim 2001 yılında belirlenen enflasyon oranının 2002 yılı için saptanan asgari ücret oranlarına ne kadar yansıdığı Tablo 1, 2 ve 3’de görülmektedir.
Tablo 1: 1996-2001 Yılları İtibariyle Aylık Enflasyon Oranları
|
Yıllık Enflasyon |
||||||||||||
|
Toptan Eşya |
Tüketici |
|||||||||||
|
Aylar |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
1996 |
1997 |
1998 |
1999 |
2000 |
2001 |
|
Ocak |
64.9 |
78.0 |
92.5 |
50.0 |
66.4 |
28.3 |
78.1 |
75.7 |
101.6 |
65.9 |
68.9 |
35.9 |
|
Şubat |
63.0 |
78.6 |
86.9 |
48.3 |
67.5 |
26.5 |
77.5 |
77.7 |
99.3 |
63.9 |
69.7 |
33.4 |
|
Mart |
65.3 |
77.0 |
86.0 |
48.2 |
66.1 |
35.1 |
79.3 |
77.3 |
97.2 |
63.5 |
67.9 |
37.5 |
|
Nisan |
69.9 |
72.8 |
83.3 |
50.0 |
61.5 |
50.9 |
80.8 |
77.2 |
93.6 |
63.9 |
63.8 |
48.3 |
|
Mayıs |
73.7 |
74.6 |
79.9 |
50.0 |
59.2 |
57.2 |
82.9 |
77.5 |
91.4 |
63.0 |
62.7 |
52.4 |
|
Haziran |
76.2 |
75.7 |
76.7 |
50.3 |
56.8 |
61.8 |
82.9 |
78.0 |
90.6 |
64.3 |
58.6 |
56.1 |
|
Temmuz |
76.3 |
80.7 |
72.1 |
52.4 |
52.3 |
65.4 |
81.2 |
85.2 |
85.3 |
65.0 |
56.2 |
56.3 |
|
Ağustos |
79.0 |
83.4 |
67.4 |
53.7 |
48.9 |
69.6 |
81.9 |
87.8 |
81.4 |
65.4 |
53.2 |
57.5 |
|
Eylül |
79.8 |
85.4 |
65.9 |
54.4 |
43.9 |
74.7 |
79.3 |
89.9 |
80.4 |
64.3 |
49.0 |
61.8 |
|
Ekim |
82.8 |
87.5 |
62.0 |
55.2 |
41.4 |
81.4 |
79.6 |
93.2 |
76.6 |
64.7 |
44.4 |
66.5 |
|
Kasım |
85.7 |
88.4 |
58.6 |
56.3 |
39.1 |
84.5 |
80.4 |
95.8 |
72.8 |
64.6 |
43.8 |
67.3 |
|
Aralık |
84.9 |
91.0 |
54.3 |
62.9 |
32.7 |
88.6 |
79.8 |
99.1 |
69.7 |
68.8 |
39.0 |
68.5 |
Kaynak: Enflasyon Rakamları..., http://www.belgenet.com/eko/enf_2001. html (15.4.2003), s.1.
Asgari Ücret Tespit Komisyonu; asgari ücreti mahalli düzeyde saptayacaksa mahallin, bölge düzeyinde saptayacaksa bölgenin, ülke düzeyinde saptayacaksa ülkenin sosyal ve ekonomik durumunu, ücretlilerin geçinme indekslerini veya geçinme indekslerini, fiilen ödenmekte olan ücretlerin genel seyrini ve işkolu veya işkollarının niteliğini dikkate almak zorundadır.
Asgari ücret komisyonunun asgari ücretin saptanmasına ilişkin kararları kesindir[4] (İ.K. Mad. 33 f.3; Yönet. Mad. 6 f.3). Bu bakımdan komisyonca alınan kararların geçerli olabilmesi için ayrıca başka bir makam tarafından onaylanması gibi bir şey söz konusu olmaz[5]. Kararlar Resmî Gazete ile yayımlanır ve yayımlanmasını izleyen ay başından itibaren yürürlüğe girer.
Mevzuatımızda hüküm olmamasına rağmen, asgari ücret uygulamada brüt olarak saptanmaktadır. Asgari ücretin brüt olarak saptanması uygulamasına devam edilecekse, belirtilen asgari yaşama düzeyini sağlamak için, işçilerin ücretlerinden yapılacak vergi gibi zorunlu kesintilerin saptama sırasında mutlaka göz önünde tutulması gerekir[6
2002 yılı itibariyle 16 yaşını dolduranlar ile 16 yaşını doldurmayanlar için, Asgari Ücret Tespit Komisyonunca saptanan günlük ve aylık asgari ücret miktarı Tablo 2 ve Tablo 3’de gösterilmiştir.
Tablo 2: 2002 Yılı İtibariyle 16 Yaşını Dolduranlar İçin Günlük ve Aylık Asgari Ücret
|
Yürürlük Tarihleri |
Günlük |
Aylık |
Artış Oranı |
|
01.01.2002-30.06.2002 |
7.400.025 |
222.000.750 |
%32.19 |
|
01.07.2002-31.12.2002 |
8.362.500 |
250.875.000 |
%13.01 |
Kaynak: Çalışma Genel Müdürlüğü İstatistik Şubesi, Yıllar İtibarıyla Günlük ve Aylık Asgari Ücretler, http://www.calisma.gov.tr/istatistik/cgm/yillar_asgari_ ücret.htm (15.4.2002), s.1; Türkiye’de Asgari Ücret..., http://www.belgenet.com/ eko/asgari.html (15.4.2003), s.2.
Tablo 3: 2002 Yılı İtibariyle 16 Yaşını Doldurmayanlar İçin Günlük ve Aylık Asgari Ücret
|
Yürürlük Tarihleri |
Günlük |
Aylık |
Artış Oranı |
|
01.01.2002-30.06.2002 |
6.290.025 |
188.700.750 |
%32.19 |
|
01.07.2002-31.12.2002 |
7.107.000 |
213.210.000 |
%12.99 |
Kaynak: Çalışma Genel Müdürlüğü İstatistik Şubesi, Yıllar İtibarıyla Günlük ve Aylık Asgari Ücretler, http://www.calisma.gov.tr/istatistik/cgm/yillar_asgari_ ücret.htm (15.4.2002), s.1; Türkiye’de Asgari Ücret..., http://www.belgenet.com/ eko/asgari.html (15.4.2003), s.2.
1 Ocak 2002 tarihinden itibaren aylık brüt asgari ücret 222.000.000 TL olarak tespit edilmiştir. SSK primi ve işsizlik sigortası primi, gelir vergisi ve damga vergisinden oluşan kesintilerden sonra işçiye ödenecek net asgari ücret ise 163.563.537 TL'dir. Yine 1 Temmuz 2002 tarihinden itibaren aylık brüt asgari ücret 250.875.000 TL, net asgari ücret ise 184.251.937 TL olarak tespit edilmiştir.Gerçekten de tespit edilen asgari ücret ile işçiye ödenen asgari ücret arasındaki fark büyüktür. Bu bakımdan yukarıda değinildiği üzere, asgari ücret tespit edilirken yapılacak kesintilerin dikkate alınması bir zorunluluktur. Aksi takdirde asgari ücret uygulamasının amacı ile çeliştiğini söyleyebilmek mümkündür.
2001 yılında enflasyon oranı %88.6 iken[7], asgari ücretteki artış oranı ise %32’lerde kalmıştır. Bu bağlamda 2002 yılı itibariyle saptanan asgari ücret ile, işçilerin enflasyona karşı korunmadığı ve aile bireyleri bir yana salt işçinin kendisinin bile asgari geçim standardını yakalayamayacağı söylenebilir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
AYVACI Hüsamettin, “Asgari Ücret Üzerine”, http://www.geocities.com/kemalgok.can/asgari.html(15.4.2003).
ERKUL İhsan-GÖKÇEK KARACA Nuray, Türk İş Hukuku, Eskişehir, 2000.
TUNÇOMAĞ Kenan, "Asgari Ücret", Yakın ve Orta Doğu Çalışma Enstitüsü'ndeki Ücret Siyaseti Adlı seminerde verilen konferans notları.
Çalışma Genel Müdürlüğü İstatistik Şubesi, Yıllar İtibarıyla Günlük ve Aylık Asgari Ücretler, http://www.calisma.gov.tr/istatistik/cgm/yillar_asgari_ ücret.htm (15.4.2002).
Enflasyon Rakamları..., http://www.belgenet.com/eko/enf_2001.html (15.4.2003), s.1.
Türkiye’de Asgari Ücret..., http://www.belgenet.com/eko/asgari.html (15.4.2003).
[1] Kenan Tunçomağ, "Asgari Ücret", Yakın ve Orta Doğu Çalışma Enstitüsü'ndeki Ücret Siyaseti Adlı seminerde verilen konferans notları, s.3.
[2] Asgari Ücret Tespit Komisyonu Çalışma Bakanlığının tespit edeceği üyelerden birinin başkanlığında, beş hükümet, beş işçi ve beş işveren temsilcisinden meydana gelen merkezi bir komisyondur. İhsan Erkul-Nuray Gökçek Karaca, Türk İş Hukuku, Eskişehir, 2000, s.256.
[3] Hüsamettin Ayvacı, “Asgari Ücret Üzerine” http://www.geocities.com/kemalgok.can/asgari.html(15.04.2003), s.1.
[4] Anayasamızın 124 f.1 maddesi "idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır" hükmünü taşıdığı cihetle, komisyon kararlarındaki bu kesinlik, şüphesiz, kararlar aleyhine Danıştay'a başvurulmasını önleyebilecek nitelikte bir hüküm değildir. Erkul-Gökçek Karaca, s.257.
[5] Yani komisyon kararlarındaki kesinlik idarî hiyerarşi yönündendir. Bkz.: M.M.T.D., T.10.4.1967, B.83, 0.1, s.26-27.
[6] Erkul-Gökçek Karaca, s.259.
[7] Enflasyon Rakamları..., http://www.belgenet.com/eko/enf_2001.html (15.4.2003), s.1.